Spreekwoorden en uitspraken

De rechtvaardige stad

Steden ontwikkelden met name tijdens de Late Middeleeuwen een bestuursstructuur met een geheel eigen rechtspraak(cultuur). De bestuursstructuur verschilde sterk van de feodale bestuursstructuur, waar rechtspraak was verbonden met de grond die een leenman in leen had ontvangen van zijn vorst of leenheer. In oorsprong bestond vanuit het perspectief van een edele de maatschappij uit drie standen:

De labatores of werkers. Dat waren de landarbeiders, pachters en ambachtslieden. Zij waren onontbeerlijk voor de maatschappij.
De oratores of de bidders. Dat waren de geestelijken verbonden aan de kerkelijke organisatie, kloosters en abdijen. Zij baden voor het volk en boden scholing en zorg.
De bellatores of de vechters. Dat waren de edelen die de maatschappelijke orde beschermden en ook de grenzen van het rijk.

Stedelingen waren een nieuwe vierde stand, waarvoor vanuit het feodale perspectief helemaal geen plaats was in de goddelijke maatschappelijke orde. Er ontstond ook een zeer verschillende wijze van het beschouwen van de wereld. Uiteindelijk werd de financiële kracht van de steden een politieke machtsfactor die zijn weerga niet kent. Het overschaduwde op enig moment de gehele oude maatschappelijke orde, waarin eenieder een door god gegeven positie innam in het maatschappelijke leven. Wat daar verder ook over gezegd moge worden, het is een feit dat in steden een geheel andere wijze van communiceren tot ontwikkeling kwam op zowel sociaal, als economisch en cultureel gebied en zij zijn ook op een andere wijze gaan aankijken tegen maatschappelijke cohesie en zingeving. Deze andere zienswijzen hebben tot op de dag van vandaag diepe voren getrokken in het maatschappelijke landschap. Veel zo niet alles werd verbonden met een geldstroom. Kapitaal en bezit zijn daarmee de inhoud van het begrip rechtvaardigheid gaan bepalen. Stedelijke rechtvaardigheid werd tijdens de Late Middeleeuwen al sterk verbonden met het algemeen maatschappelijk belang. Dat algemeen belang werd echter eenzijdig bepaald door de stadsbesturen. Zij dachten stellig te weten wat goed was voor iedereen.

De stadstaat Groningen is een goed voorbeeld van een middeleeuwse stad die een eigen rechtvaardigheid nastreefde. De stad werd tijdens de Late Middeleeuwen een machtsfactor waar rekening mee gehouden moest worden. Groningen was evenzogoed in staat om met een eigen leger haar wil op te leggen aan de omringende gebieden, als dat het in staat was om via bemiddeling vrede te stichten als een soort arbiter. Alles werd ingezet voor de stad en haar eigen belangen.

Er is niet veel veranderd, denken wij. Er zijn inmiddels eeuwen van ontwikkeling voorbijgegaan, maar steden of gemeenten, blijken steeds meer hun oorspronkelijke leest niet vergeten te zijn. Nu onze maatschappij onder druk van veranderingen is komen te staan, kiezen veel gemeenten voor het eigen belang en niet voor het collectief van het land. Dat heeft overigens ook in belangrijke mate te maken met enerzijds een opdrogende geldstroom vanuit de centrale overheid terwijl er steeds meer taken bij de gemeenten worden neergelegd en anderzijds met een gebrek aan regie en centraal gezag aan de zijde van de centrale overheid. De geschiedenis heeft ons toch keer op keer duidelijk geleerd dat een falend centraal gezag uiteindelijk leidt tot chaos en anarchie! Dan wordt namelijk noch door de centrale overheid, noch door de lagere overheden de maatschappelijke orde beschermd.

Overheden hoeven op dit moment de landsgrenzen niet te verdedigen en te beschermen, maar verzuimen wel een andere belangrijke en edele taak: het beschermen van de maatschappelijke orde, lees het beschermen van een collectief waarden en normensysteem, of dat nu door god is gegeven of door de mens onderling is afgesproken. Dat is om het even. De essentie blijft dezelfde. Onze maatschappelijke orde brokkelt inmiddels langzaam af. Er is namelijk geen collectief gedragen waarden en normensysteem meer. Dat móet veranderen, anders wordt deze maatschappelijke ontwikkeling onomkeerbaar.

Wie kan in deze situatie nog zeggen wat rechtvaardigheid nog inhoud als er geen collectief gedragen waarden en normensysteem meer is of beschermd wordt. Dat speelt zich óók af op mondiaal niveau. Is dat systeem volledig verdwenen? Misschien komen wij er te laat achter dat rechtvaardigheid in onze Moderne Tijd inmiddels zeker en gewis volledig wordt gestuurd door financiële macht. Onderstaand middeleeuws gezegde spreekt in dat licht boekdelen:

Wie rechtvaardig behandeld wordt heeft geen reden tot klagen, (wij vragen ons daarbij af: wie bepaalt wat rechtvaardig is?)

AFBEELDING

1. Alexander de Grote laat een stad bouwen ter nagedachtenis van Bucephalus, Le Livre et le vraye hystoire du bon roy Alixandre, manuscript van omstreeks 1420, koninkrijk Frankrijk
British Library